PIERWSZEŃSTWO pieszego? PRD versus KRDW

Od 1 czerwca 2021 r. obowiązuje nowe brzmienie niektórych przepisów Ustawy z dnia 20 czerwca 1997 r. Prawo o ruchu drogowym (dalej: Prd), które to przepisy jedynie według niestety dosyć powszechnych BEZPODSTAWNYCH wyobrażeń przyznają RZEKOMO pieszemu pierwszeństwo już w tym momencie, w którym ZAMIERZA on wejść na przejście dla pieszych.

 

O tym, że w świetle literalnego brzmienia Prd jest zupełnie inaczej, pisałem w poprzednim wpisie (zob. PIERWSZEŃSTWO pieszego WCHODZĄCEGO na PRZEJŚCIE dla pieszych). Tym razem podzielę się innym spostrzeżeniem, dotyczącym sprzeczności zupełnie bezpodstawnie proponowanego, a obecnie (wbrew faktycznie obowiązującym przepisom!) całkowicie mylnie sugerowanego pierwszeństwa pieszego zamierzającego wejść na przejście dla pieszych, z postanowieniami umów międzynarodowych wiążących Rzeczpospolitą Polską.

 

Zmiana przepisów art. 13 Prd (dotyczącego zachowania pieszych) i art. 26 Prd (odnoszącego się do kierujących pojazdami) została zainicjowana projektem ustawy o zmianie ustawy Prawo o ruchu drogowym, wniesionym do Sejmu RP Drukiem nr 48 z dnia 21 listopada 2019 r. (cały przebieg procesu legislacyjnego można prześledzić pod linkiem: https://www.sejm.gov.pl/Sejm9.nsf/PrzebiegProc.xsp?nr=48). Projekt ten przewidywał również zmianę w definicji pojęcia „ustąpienie pierwszeństwa”, ustalonej w art. 2 pkt 23 Prd.

W uzasadnieniu swojego projektu – wnioskodawcy powołali się na fakt, iż Rzeczpospolita Polska „jest stroną Konwencji o ruchu drogowym, sporządzonej w Wiedniu dnia 8 listopada 1968 r.”.

Jak całkowicie słusznie zostało wskazane: „Konwencja ta w polskim porządku prawnym posiada status umowy międzynarodowej ratyfikowanej za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie i jest jednym ze źródeł prawa powszechnie obowiązującego w Rzeczypospolitej Polskiej. Przepisy krajowe Państw – Stron Konwencji nie mogą być z nią sprzeczne.”

Rzeczywiście, w myśl Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej:

• Rozdział III
• ŹRÓDŁA PRAWA
• Art. 87. 1. Źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są: Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia.
• (…)
• Art. 88. (…)
• 3. Umowy międzynarodowe ratyfikowane za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie są ogłaszane w trybie wymaganym dla ustaw. Zasady ogłaszania innych umów międzynarodowych określa ustawa.
• (…)
• Art. 91. 1. Ratyfikowana umowa międzynarodowa, po jej ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, stanowi część krajowego porządku prawnego i jest bezpośrednio stosowana, chyba że jej stosowanie jest uzależnione od wydania ustawy.
• 2. Umowa międzynarodowa ratyfikowana za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie ma pierwszeństwo przed ustawą, jeżeli ustawy tej nie da się pogodzić z umową.
• (…)
• Według wersji ujednoliconej z dnia 07.01.2015

W tym miejscu należy zatem podkreślić, że ewentualna sprzeczność jakiegokolwiek przepisu Prd (czyli ustawy) z postanowieniami Konwencji o ruchu drogowym (czyli ratyfikowanej umowy międzynarodowej) zgodnie z art. 91 ust. 2 Konstytucji RP skutkowałaby brakiem działania tegoż przepisu Prd, i bezpośrednim stosowaniem – zamiast niego – odpowiedniego przepisu Konwencji!

 

Konwencja o ruchu drogowym, sporządzona w Wiedniu dnia 8 listopada 1968 r. (dalej: KrdW) została ogłoszona w Dz. U. z 1988 r. nr 5 poz. 40, zaś jej przetłumaczona na język polski treść znajduje się w oddzielnym Załączniku do Dz. U. z 1988 r. nr 5 poz. 40.

Niektóre postanowienia KrdW zostały zmienione poprzez Porozumienie Europejskie uzupełniające Konwencję o ruchu drogowym sporządzoną w Wiedniu dnia 8 listopada 1968 r. (dalej: PEuKrdW), ogłoszone w Dz. U. z 1988 r. nr 5 poz. 44, którego treść w języku polskim znajduje się w Załączniku do Dz. U. z 1988 r. nr 5 poz. 44.

Niestety trzeba tu zwrócić uwagę, iż pomimo nowelizacji KrdW, do jakiej doszło w 2006 r., aż do tej pory w Dzienniku Ustaw nie została opublikowana aktualna treść tej konwencji – co sprawia, że na terenie Rzeczypospolitej Polskiej obowiązuje treść KrdW w brzmieniu wynikającym wyłącznie z załączników do Dz. U. z 1988 r. nr 5 poz. 40 i 44. W związku z powyższym – nawet, gdyby późniejsza nowelizacja KrdW regulowała pewne określone kwestie (np. uprawnienia i obowiązki pieszych) w inny sposób – stosowanie aktualnych postanowień KrdW na terenie Rzeczypospolitej Polskiej jest niemożliwe, w rezultacie karygodnego niedopełnienia obowiązków przez urzędników państwowych odpowiedzialnych za przetłumaczenie i opublikowanie w Dzienniku Ustaw aktualnej wersji umowy międzynarodowej wiążącej Rzeczpospolitą Polską!

 

W następnym akapicie uzasadnienia – wnioskodawcy zupełnie trafnie wskazali, iż „W zakresie przekraczania jezdni przez pieszych przepisy Konwencji Wiedeńskiej o ruchu drogowym mają charakter quasi semiimperatywny, bowiem zgodnie z art. 20 ust. 7 Konwencji, umawiające się Strony mogą ustanowić surowsze postanowienia dla pieszych przechodzących przez jezdnię, aniżeli te ogólne – określone w Konwencji.”

Skoro tak – to wypada chyba zajrzeć do źródeł, czyli właśnie do art. 20 KrdW.

• Artykuł 20
• Postanowienia dotyczące pieszych
• 1. Piesi są obowiązani w miarę możliwości unikać korzystania z jezdni, a jeżeli korzystają z niej, są obowiązani zachować ostrożność i nie powinni bez koniecznej potrzeby utrudniać i zakłócać ruchu.
• 2. Jeżeli z boku jezdni znajdują się chodniki dla pieszych lub pobocza nadające się dla pieszych, piesi są obowiązani z nich korzystać. Jednakże z zachowaniem należytej ostrożności:
• a) piesi pchający lub niosący przedmioty zajmujące dużo miejsca mogą poruszać się po jezdni, jeżeli ich poruszanie się po chodniku lub poboczu mogłoby spowodować poważne utrudnienia dla innych pieszych,
• b) grupy pieszych prowadzone przez przewodników lub zorganizowane kolumny pieszych mogą korzystać z jezdni.
• Niezależnie od postanowień ustępu 2 tego artykułu konwencji, inwalidzi poruszający się na wózkach inwalidzkich mogą we wszystkich przypadkach korzystać z jezdni.
• 3. Jeżeli nie jest możliwe korzystanie z chodników lub poboczy albo w razie ich braku, piesi mogą korzystać z jezdni; skoro istnieje droga dla rowerów oraz natężenie ruchu na to pozwala, piesi mogą korzystać z drogi dla rowerów, jednakże bez przeszkadzania w ruchu rowerów i motorowerów.
• 4. Piesi korzystający z jezdni zgodnie z ustępem 2, dodatkowym ustępem dodanym po tym ustępie 2 i z ustępem 3 niniejszego artykułu, powinni znajdować się możliwie najbliżej krawędzi jezdni.
• 5. a) Poza obszarami zabudowanymi piesi korzystający z jezdni powinni znajdować się po stronie jezdni przeciwnej do tej, która odpowiada kierunkowi ruchu, chyba że zagrażałoby to ich bezpieczeństwu bądź występowałyby szczególne okoliczności. Jednakże osoby prowadzące rowery, motorowery lub motocykle, inwalidzi poruszający się wózkami inwalidzkimi oraz grupy pieszych prowadzone przez przewodników lub zorganizowane kolumny pieszych powinni znajdować się po stronie jezdni, która odpowiada kierunkowi ruchu. Z wyjątkiem zorganizowanych kolumn, piesi idący po jezdni powinni iść w miarę możności w jednym rzędzie, jeżeli tego wymaga bezpieczeństwo ruchu, w szczególności w razie złej widoczności lub dużego natężenia ruchu pojazdów.
• b) Postanowienia 1itery a) niniejszego ustępu mogą być rozciągnięte na obszary zabudowane."
• 6. a) Piesi zamierzający przekroczyć jezdnię mogą wejść na nią tylko przy zachowaniu szczególnej ostrożności; powinni oni korzystać z przejścia dla pieszych, jeżeli znajduje się ono w pobliżu.
• b) W celu przekroczenia jezdni na przejściu dla pieszych oznaczonym jako takie lub wyznaczonym znakami na jezdni:
• i) jeżeli przejście jest wyposażone w sygnały świetlne dla pieszych, piesi są obowiązani podporządkować się wskazaniom podawanym przez te sygnały;
• ii) jeżeli przejście nie jest wyposażone w takie sygnały, a ruch pojazdów: jest kierowany sygnałami świetlnymi ruchu lub przez funkcjonariusza kierującego ruchem, piesi nie powinni wkraczać na jezdnię dopóty, dopóki sygnał świetlny ruchu lub podawany przez funkcjonariusza kierującego ruchem nie wskazuje, że pojazdy mają prawo przejazdu;
• iii) na innych przejściach dla pieszych piesi nie powinni wchodzić na jezdnię bez uwzględnienia odległości i szybkości zbliżających się pojazdów.
• c) W celu przekroczenia jezdni w innym miejscu niż na przejściu dla pieszych, oznaczonym jako takie lub wyznaczonym znakami na jezdni, piesi nie powinni wchodzić na jezdnię bez uprzedniego upewnienia się, że mogą to uczynić nie zakłócając ruchu pojazdów. Piesi są obowiązani przechodzić przez jezdnię prostopadle do jej osi.
• d) Piesi, którzy już rozpoczęli przechodzenie przez jezdnię, nie powinni go przedłużać, zwalniać kroku lub zatrzymywać się na jezdni, jeżeli to nie jest konieczne.
• 7. Jednakże Umawiające się Strony lub ich organy terenowe mogą ustanowić surowsze postanowienia dla pieszych przechodzących przez jezdnię.
• Według Załączników do Dz. U. z 1988 r. nr 5 poz. 40 i 44

Zgodnie z art. 20 ust. 7 KrdW – sygnatariusze tej konwencji, w tym Rzeczpospolita Polska – postanowienia KrdW odnoszące się do pieszych mogą na swoich terytoriach jedynie wobec pieszych zaostrzyć, a nie złagodzić! Gdyby miało być dopuszczalne złagodzenie przepisów, do których mają obowiązek stosować się piesi – powyższy przepis miałby niewątpliwie zupełnie inne brzmienie (np. „mogą ustanowić mniej surowe postanowienia dotyczące pieszych”, „mogą ustanowić surowsze postanowienia wobec kierujących pojazdami zbliżającymi się do przejść dla pieszych” lub jeszcze jakoś inaczej). W świetle tego przepisu – KrdW zawiera zatem minimalne obowiązki i maksymalne uprawnienia pieszych uczestniczących w ruchu drogowym, skoro ustanawianie surowszych przepisów z samej zasady polega na zwiększaniu zakresu obowiązków i/lub zmniejszaniu zakresu praw!

Minimalny zakres obowiązków i tym samym maksymalna granica uprawnień pieszych zamierzających skorzystać z oznakowanego przejścia dla pieszych i przechodzących przez takie przejście w sytuacji, gdy ruch nie jest kierowany – zostały zaznaczone na zielono.

 

W związku z literalnym brzmieniem przywołanych wyżej przepisów KrdW – polski ustawodawca w żadnym razie nie ma prawa zdjąć z pieszych obowiązków:

• zachowania szczególnej ostrożności (art. 20 ust. 6 lit. a KrdW);
• korzystania z przejścia dla pieszych, jeżeli znajduje się ono w pobliżu (art. 20 ust. 6 lit. a KrdW);

oraz zakazów:

• wchodzenia na jezdnię bez uwzględnienia odległości i szybkości zbliżających się pojazdów (art. 20 ust. 6 lit. b ppkt iii KrdW);
• wydłużania przebywania na przejściu dla pieszych w sytuacji, gdy nie jest to konieczne (art. 20 ust. 6 lit. d KrdW).

Przy tak ustalonym zakresie obowiązków i zakazów mających zastosowanie wobec pieszego – nie sposób mówić o jakimkolwiek pierwszeństwie pieszego zamierzającego wejść na przejście dla pieszych! W świetle bezpośrednio obowiązujących na terenie Rzeczypospolitej Polskiej przepisów KrdW (mających pierwszeństwo przed Prd!) pieszy nie ma prawa wejść na wyznaczone przejście dla pieszych w sytuacji, gdy odległość i szybkość zbliżających się do tego przejścia pojazdów na to nie pozwala, zaś polski ustawodawca musiałby najpierw doprowadzić do wypowiedzenia KrdW (sic!), aby następnie móc wprowadzić w tym zakresie jakieś własne, zupełnie odwrotne pomysły!

 

Biorąc pod uwagę wzajemność relacji pieszy-kierujący (obowiązki jednego wiążą się z uprawnieniami drugiego i vice versa), oczywiście nie można pominąć regulacji odnoszących się do kierujących pojazdami, zawartych w art. 21 KrdW.

• Artykuł 21
• Zachowanie się kierujących wobec pieszych
• 1. Nie naruszając postanowień artykułu 7 ustępu 1, artykułu 11 ustępu 9 i artykułu 13 ustępu 1 niniejszej konwencji, w razie istnienia na jezdni przejścia dla pieszych oznaczonego jako takie lub wyznaczonego znakami na jezdni:
• a) jeżeli ruch pojazdów na przejściu jest kierowany za pomocą sygnałów świetlnych ruchu lub przez funkcjonariusza kierującego ruchem, kierujący są obowiązani zatrzymać się przed przejściem, gdy sygnał zabrania jazdy, a gdy przejazd jest dozwolony, nie powinni uniemożliwiać ani utrudniać ruchu pieszym znajdującym się na przejściu i przekraczającym je w warunkach ustalonych w artykule 20 niniejszej konwencji; jeżeli kierujący zamierzają skręcić w inną drogę, przy wjeździe na którą znajduje się przejście dla pieszych, powinni jechać powoli, a nawet zatrzymać się w celu umożliwienia przejścia pieszym znajdującym się już na przejściu lub wchodzącym na nie w warunkach ustalonych w artykule 20 ustępie 6 niniejszej konwencji;
• b) jeżeli ruch pojazdów na tym przejściu nie jest kierowany sygnałami świetlnymi ruchu lub przez funkcjonariusza kierującego ruchem, kierujący powinni zbliżać się do tego przejścia tylko z odpowiednio zmniejszoną szybkością, aby nie narażać na niebezpieczeństwo pieszych, którzy znajdują się na przejściu lub wchodzą na nie; w razie potrzeby powinni zatrzymać się w celu przepuszczenia pieszych.
• Nie naruszając postanowień artykułu 7 ustępu 1 i artykułu 13 ustępu 1 konwencji, w razie braku na jezdni przejścia dla pieszych, oznaczonego jako takie lub wyznaczonego znakami na jezdni, kierujący, którzy zamierzają skręcić na inną drogę, mogą to uczynić tylko pozostawiając możliwość przejścia – nawet przez zatrzymanie się w tym celu – pieszym, którzy weszli na jezdnię tej innej drogi w warunkach ustalonych w artykule 20 ustępie 6 konwencji.
• 2. Kierujący, którzy zamierzają wyprzedzać po stronie odpowiadającej kierunkowi ruchu pojazd transportu publicznego stojący na odpowiednio oznaczonym przystanku, powinni zmniejszyć szybkość, a w razie potrzeby zatrzymać się w celu umożliwienia pasażerom wsiadania do tego pojazdu lub wysiadania z niego.
• 3. Żadne z postanowień niniejszego artykułu nie może być interpretowane jako ograniczające Umawiające się Strony lub ich organy terenowe do:
• - zobowiązania kierujących pojazdami do zatrzymania się we wszystkich przypadkach, gdy piesi znajdują się na przejściu dla pieszych, odpowiednio oznaczonym jako takie lub wyznaczonym oznaczeniem drogi, albo wchodzą na nie w warunkach określonych w artykule 20 niniejszej konwencji, lub
• - zakazania im przeszkadzania lub utrudniania ruchu pieszych, którzy przekraczają jezdnię na skrzyżowaniu lub tuż przed skrzyżowaniem, nawet jeżeli w tym miejscu nie ma przejścia dla pieszych oznaczonego jako takie lub wyznaczonego znakami na jezdni.
• Postanowienia art. 21 ust. 3 KrdW nie należy stosować – na podstawie ust. 17 Załącznika do PEuKrdW
• Według Załączników do Dz. U. z 1988 r. nr 5 poz. 40 i 44

Podobnie, jak w odniesieniu do art. 20 KrdW – obowiązki kierującego pojazdem wobec pieszych zamierzających skorzystać z oznakowanego przejścia dla pieszych i przechodzących przez takie przejście w sytuacji, gdy ruch nie jest kierowany – zostały zaznaczone na zielono.

 

Z przedstawionych wyżej przepisów wynika, że kierujący pojazdem ma obowiązek odpowiedniego zmniejszenia prędkości przed przejściem dla pieszych w sytuacji, gdy pieszy znajduje się na tym przejściu lub na nie wchodzi (bynajmniej nie wówczas, gdy pieszy dopiero się do tego przejścia zbliża lub gdy oczekuje na chodniku na możliwość wejścia na jezdnię!) i to jedynie w takim zakresie, aby nie narażać na niebezpieczeństwo pieszych znajdujących się na przejściu lub na nie wchodzących. Oprócz tego obowiązku – istnieje również powinność zatrzymania się w razie potrzeby w celu przepuszczenia pieszych (użycie dwóch różnych określeń niewątpliwie nie jest tutaj przypadkowe).

Godzi się zauważyć, że KrdW w ogóle nie mówi w tym miejscu o pieszych dopiero zamierzających wejść na przejście dla pieszych – gdyż z samej zasady piesi ci mają obowiązek zastosowania się co najmniej do norm ustalonych w art. 20 KrdW, a w szczególności do bezwzględnego zakazu wchodzenia na jezdnię bez uwzględnienia odległości i szybkości zbliżających się pojazdów, jednoznacznie ustalonego w art. 20 ust. 6 lit. b ppkt iii KrdW.

 

---

 

Usiłowanie odwrócenia relacji i doprowadzenia do stanu, w którym to nie pieszy, lecz pojazd miałby być intruzem na jezdni (przynajmniej w obrębie przejścia dla pieszych – które wszak ex definitione jest fragmentem jezdni, a nie chodnika…) jest działaniem w rażący sposób sprzecznym z Konwencją o ruchu drogowym, sporządzoną w Wiedniu dnia 8 listopada 1968 r., która to Konwencja stanowi źródło prawa mające bezpośrednie zastosowanie na obszarze Rzeczpospolitej Polskiej i posiada pierwszeństwo w razie ewentualnej sprzeczności z Ustawą Prawo o ruchu drogowym.

W związku z tym – jest to działanie bezprawne, i jako takie nie powinno być w żaden sposób skuteczne w „demokratycznym państwie prawnym”, jakim to zaszczytnym mianem określona została Rzeczpospolita Polska w art. 2 Konstytucji RP.

Przemysław Przybysz